Sofokles (Sophokles)

(Yunanca : Σοφοκλῆς) (d. MÖ 495 - ö. MÖ 406), Antik Yunan'ın Eshilos ve Evripides ile beraber 3 büyük tragedya yazarlarından biridir.

Hayatı

Sofokles (MÖ 496-MÖ 406) Atina dışında Kolonos'ta doğdu. Babası Sophillos zengin bir silah üreticisiydi. 5. yüzyıl Atina'sında yaşadı. Atina site devletinin hem gelişimini hem de çöküşünü gördü. Birçok resmi ve askeri görevlerde bulundu. MÖ 441'de birliğe bağlı site devletlerine katkıları yöneten Kolegiumun üyesiydi. MÖ 441-440'ta Perikles ile Sisam'da baş gösteren ayaklanmayı bastırmak üzere görev aldı. Salamis deniz zaferini kutlamak üzere düzenlenen gençler korosunu yönetti. Kendisinden 16-17 yaş küçük olan Euripides'in ölüm haberi üzerine tragedyalarına yas giysileriyle gelerek meslektaşına duyduğu saygıyı gösterdi.


Sofokles'in ilk birinciliği MÖ 468 yılındadır. İlk ödülünü Dionysia şenliğindeki tiyatro oyunu yarışmalarında aldı. Yaşamı boyunca eserler yazmaya devam etti. Filoktetes adlı oyununu 88 yaşında kendisi sahneye koydu. MÖ 420 yılında Asklepios'un heykelini tapınağa yerleşinceye kadar evinde tuttu. Bu davranışıyla ölümünden sonra da Atinalılar tarafından onurlandırıldı. MÖ 413'te Peloponessos Savaşı boyunca Sicilya'daki Atinalı kuvvetin yıkımına karşılık veren komutanlardan biri oldu.

Tragedyalarında bir yazarın seyircilerine söylediklerinden çok bir yurttaş olarak diğer yurttaşa söylemek istediklerini yazdı. Seyircileri düşünmeye yönelten bir uyarıcı ve danışmandı. Suda'ya göre Sofokles 123 oyun yazmış ancak 7 tanesi tam şekliyle günümüze ulaşmıştır. Bunlar Troyalı Kadınlar, Aias, Kral Oidipus, Oidipus Kolonos'ta, Antigone, Elektra, ve Filoktetes'tir.
Sofokles'in sahneye getirdiği yenilik korodakilerin sayısını 12'den 15'e çıkarmıştır. Sanat yapıtının temel koşutu site ilişkileri olmuştur.

Sofokles'in eserlerinin bize en iyi ulaşanları MS 950'de Bizans'taki el yazmalarıdır. Aiskhylos, Sofokles ve Rodoslu Apollonios'un Argonauticası'ndan meydana gelen bir metin destesi Giovanni Aurispa tarafından 1453'te İstanbul'dan İtalya'daki Floransa Medici kitaplığına getirildi. Bu elyazmalarının yanında Sofokles'e ait olduğu kesin olmayan elyazmaları vardır.

Eserleri

Aias ve Antigone'yi, Oidipus Kolonos'ta ile Filoktetes'ten önce sahneye koydu. Aias adlı eserinde Arkaizm izlerine rastlanır. Bu eserde Truva Savaşı'ndaki bir olayı ele alır. Sofokles bu oyununda karakterden çok konuya ağırlık vermiştir. Antigone ile dünya edebiyatında ilk direniş oyununu yazdı. Antigone'nin yanında İsmene ve Kreon karakterleri de belirgin olarak gösterildi. Trakhisli Kadınlar'ın temelini oluşturan mitos Herakles'in mitosudur. Kral Oidipus Sophokles'in başyapıtı olarak görülür. Aristoteles'in Poetika adlı eserinde tragedya hakkında bilgi verirken özellikle Kral Oidipus üzerinde durmuştur.

Aristoteles ideal tragedyanın birincil etkisi olarak belirlediği birlikte acı çekme ve dehşete uğramanın ilk kez Sofokles ile tam anlamıyla biçimlendiği görülür. Kral Oidipus MÖ 430'lu yıllarda, Yunan aydınlanma hareketinin sofizm akımına doğru eriştiği dönemde ortaya gelmiştir. Elektra, Filoktetes ve Oidipus Kolonos'ta adlı oyunlarda ana karakterler baştan sona oyunu tek başına belirler. Aias, Antigone ve Deianeira intihar etmiş; Herakles öldürülmüş; Kreon ile Oidipus acı bir sonla tükenirken, Elektra, Filoktetes ve Oidipus yüceltilmiştir.

Elektra mitosunu daha önce Aiskhylos da işlemiştir. Aiskhylos'ta olayların akışı doğrusaldır. Sofokles'te ise olay akışı daha karmaşık bir haldedir. Filoktetes Sofokles'in sanatsal olarak en olgun oyunu ve dönemindeki akılcılık ve bilgicilikle olan kesin bir hesaplaşmadır. Bu oyunda ahlakı vurgulayarak kanıtlamıştır. Oidipus Kolonos'ta adlı eserinde insan aklını, kendini her değerin üstünde ve kendini sınırsız ve güçlü gören yapısıyla hesaplaşmadır. Sofokles'in asıl dile getirmek istediği akıl üstü değerlerin geçerliliğini kanıtlamak için kendi üstün aklını ortaya koymasıdır.

Oyunları

• Aias
• Antigone
• Kral Oidipus
• Trakhisli Kadınlar
• Elektra
• Filoktetes
• Oidipus Kolonos'ta

https://tr.wikipedia.org/wiki/Sofokles

Joachim Latacz, Antik Yunan Tragedyaları

İngilizce Wikipedia

Doç.Dr.Tansu Açık'ın Ders Notları