Antikçağ'da Hitabet (Söylevler) Sanatı

   Eski deyimle "belagat" ya da Hitabet sanatı, yani kişinin kendisini daha iyi ifade edebilmesi için güzel sözlerle anlatılması durumudur. Antikçağ'da hitabet sanatı çok önemli bir yere sahiptir. Hitabet sanatının bu kadar önemli olması Roma ve Helen şehirlerinin siyasi ve toplumsal koşullarından doğup önemli bir yere kavuşmuştur.

Cumhuriyet dönemi Roma'sında Halk Meclislerinde ve Mahkemelerde alınacak kararları etkilemek ancak bu etkileyici hitabet sayesinde mümkün oluyordu. Bu durumda Hitabet (Söylev) sanatını iki ana başlıkta incelemek gerekirse bunlar "Siyasi Söylevler" ve "Mahkeme Söylevleri" olarak ikiye ayrılır. Ayrıca farklı sebeplerden dolayı yazılmış olan "Övgü Söylevleri" vardır. -Temel olarak iki grupta incelemek daha sağlıklı olacaktır. Günümüzde Antikçağ söylevlerine dair bir çok örnek günümüze ulaşabilmiştir.

   Siyasi nitelikli söylev olarak Romalı Cato'nun Rodosluları savunmak amacıyla Roma Senatosunda verdiği ve günümüzde motto halini alan "Pro Rhodiensibus" söylevini söyleyebiliriz. Atinalı Demosthenes Helen şehir devletlerini II.Philippos liderliğindeki Makedonya gücüne karşı savunma amacıyla "Philippika" söylevi bulunmaktadır.

   Antikçağ'da söylev sanatına zirve yaptıran kişi şüphesiz Cicero'dur (MÖ. 106-43). Eski Sicilya valisi Verres'i suçlandıran "İn Verrem" söylevi iyi bir hukiki söylevdir. Cicero'nun zamanımıza kadar gelmiş 58 adet Hukuki ve Siyasi söylevi vardır. Cicero'nun söylevleri ve mektupları Roma Cumhuriyetinin son dönemine dair iç siyasi koşullarını daha yakından tanımamızı sağlamaktadır.

   Thukydides "Peleponnesos Savaşında" adlı eserinde Atinalı yönetici Perikles'in meşhur söylev de yer almaktadır. Genç Plinius'un M.S. 100 konsüllüğe atanması dolayısıyla İmparator Traianus'a teşekkür niteliğindeki "Plinius Secundus'un İmparator Agustus'a Övgü Söylevi" (Panegyricus Plinii Secundi Traiano Agusto) eseri günümüze kadar ulaşmış övgü söylevleri arasında yer alır. Yine Kaisareia'lı (Filistin) Hristiyan kilise tarihçisi Eusebios'un (M.s. 260-340) İmparator Constantinus için yazdığı "Eis ton bion tu makariu Constantinu basileos" adlı eser de övgü söylevleri arasında bulunur.

   Antikçağda çok sayıda hitabet ustası yetişmiştir Atinalı Isokrates, Demosthenes, Aiskhines... Cicero'nun Roma Senatosunda ve Halk Meclisinde verdiği büyük Söylevler günümüze ulaşmamış olsaydı Cumhuriyet Roma'sı hakkındaki bilgilerimiz oldukça yetersiz kalabilirdi. Devrin önemli kişileri hakkında verdiği bilgiler Roma Anayasası ve Hukukuna dair açıklamaları, Roma'nın Mali sorunlarını ayrıntılarıyla anlatması Cicero'nun söylevlerini Roma tarihinin ana kaynaklarından biri haline gelmiştir. Prusa'lı (Bursa) Dion Khrysostomos ve Aelius Aristides'in söylevleri Roma İmparatorluğunun sosyal koşullarına ışık tutuyor. Antiokheia'lı hatip Libanios'un söylevlerinin bazı bölümleri Antiokheia'daki koşullarıı çok iyi tasvir etmiştir.

   Her şeyden önce edebi bir sanat türü olan söylevlerin tarihi birer kaynak olarak değerlendirilmesine dair düşünceler esas itibariyle şu üç sorunun yanıtlanmasına yoğunlaşmaktadır. Söylevin temel nedeni ve amacı nedir? Yazarın söylevdeki kişisel payı? Söyleve yansıyan siyasal ideolojisi ve felsefi kültürü nedir? Tarihsel olaylardan doğrudan doğruya haber vermeleri bu olayların ve bu olayların bizzat içerisinde olmaları dolayısıyla "birincil" kaynak niteliği taşırlar. Söylevlerin belirli bir dinleyici veya okuyucu kitlesine yönelik olarak düzenlenmiş sanat eserleri oldukları dikkate alınırsa, içerdikleri her cümleyi ve yansımayı çok "hassas" bir terazi ile ölçmek gerekir.