Koloniler Niçin ve Nasıl Kuruldu?

Dünya tarihinde bir çok halkın yaşadığı yeri terk edip başka bir coğrafyaya göç etmesini görmek mümkündür. Ancak Grekler bu göç hareketini sistemli bir hale getirip koloni halinde yerleşimler kurarak bağlı bulundukları şehirlerin ihtiyacını karşılamak, gerek ekonomik olsun gerekse de kültürel olarak olsun ana şehre her konuda şehre destek vermek amacıyla kurulmuş. Dolayısıyla Grekler yeni bir kavramın ortaya çıkmasını neden oldular.

Özellikle Yunanistan ana karasından söz etmek gerekirse kolonileşmenin bir çok nedeni vardı. Öncelikle Yunanistan coğrafyasının büyük bir bölümü dağlık bir araziden oluşuyordu. Tarıma elverişli arazi ise var olan nüfusa yetecek ölçüde verimli değildi. Ayrıca Yunanistan bu dönemde birleşik bir devlet değil birbirinden bağımsız şehir devletlerinden (polis) oluşuyordu. Bu nedenle bazı şehirlerin tarıma elverişli arazisi yeterli olsa da bazıları doğal olarak bundan mahrumdu. Tarım arazisi yeterli olmayan Polislerin ticaret yaptıklarını biliyoruz.

Başka bir problem ise artmakta olan nüfustu. Antik yazarlar eserlerinde bu konudan söz ederken toplumun ileri gelenler ailelere fazla çocuk yapmamaları konusunda tavsiyelerde bulunmuşlar. Bunun yanı sıra engelli doğan çocukların ise ücra yerlere bırakmaları ya da sokağa atma hadiseleri çok sık rastlanan bir durum halini almıştı. Tüm bunlara rağmen nüfusun artması önlenememiş dolayısıyla Yunanistan kendi kendine yetemez hale gelmişti.

Toprak ihtiyacı zamanla polisler arasında savaşa neden olması gibi bir çok mücadeleye neden olmuştur. Kimi Yunanlılar ise yeni topraklar elde edebilmek için denizaşırı seferler yapmıştır. İşte tam bu noktada Yunanlılar için koloni serüveni başlamış oluyordu.

Yunan koloni hareketi Aka'ların İyon Göçü ya da Dor'ların Batı Anadolu göçleri gibi yeni bir kavram değildir belki. Ancak Yunanlılar kendi döneminde bilinen dünya halklarıyla kıyaslandığında kültürel olarak oldukça ileri bir seviyede yer bulunuyordu. İşte tam bu noktada diğer koloni kuran milletlerden farklı olarak Yunanlılar koloni kurduğu coğrafyalara kendi kültürünü de götürmüş. Bu bölgelerde yaşayan tarihi kökenleri dahi belli olmayan halklarla iç içe yaşamış bu sayede Yunan kültürü daha geniş bir coğrafyaya yayılmıştır.

Esasen Mö. 1000 yılından itibaren Batı Anadolu ve Yunan anakarasında yaşayan insanlar hem kültürel hem de bilimsel manada ilerleme göstermiş dolayısıyla koloni hareketinin tek tetikleyicisi tarım alanlarının yetmemişliği değildir. Yunanlıların deniz ticareti yaptıklarını söylemiştik. Deniz ticareti yaptıkça yeni bilgiler öğrenip kendilerince yeni keşifler yapmışlardır. Sattıkları ticari ürünlere pazar bulmak üretilen ürünler için ham madde arayışı içerisine girme istekleri kolonizasyon faaliyetinde önemli bir rol oynamıştır.

Batı Anadolu evvela bu koloni faaliyetine girişmemiş çünkü üzerinde yer aldığı coğrafya bunu mecbur kılmıyordu. Günümüz Egesi o zaman olduğu gibi bugünde tarım potansiyeli yüksek olan bir bölgeydi. Aynı zamanda bir çok milletle sınır bağlantısı mevcuttu ve hali hazır ticari ilişkileri bulunuyordu. Yani tarım alanı yetersizliği sorunu, ham madde ve pazar arayışı kaygısı taşımıyordu.

Koloni sistemini uygulayanlar zamanla ekonomik durumlarını iyileştirdikçe bölgede yeni dengeler ortaya çıkmaya başladı. Batı Anadolu Yunanlıları için ise durum şu şekildeydi; Lidya Krallığı parayı icat etmiş ekonomide etkin rol oynamış en azından ekonomi alanındaki bilgi birikimleri artmış Krallıkları çok güçlenmişti. Anadolu ve Batı Anadolu arasındaki doğrudan ticarete bir şekilde engel olmuş. Bundan çok olumsuz etkilenen Batı Anadolu'da yaşayan Yunanlar'ı koloni faaliyetlerine girişmesine neden olmuştur. (Örneğin Karadeniz kolonileri Amisos vs.)

Platon'un Devlet adlı eserinde belirttiğine göre; Demokrat idarede görülen olağan problemlerden olan parti kavgaları ya da yönetimden düşen serüvenci kişiler tarafından yeni bir yaşam vaadiyle ruhları okşanan insalarla beraber kolonizasyona yönelmişler. Orta çağda fakir Avrupalılar Doğu ülkelerinin zenginliğini ele geçirmek için asker toplayıp Haçlı seferlerine katılmamışlar mıydı.

Genel olarak koloni faaliyetine Yunanlılar ilk girişimlerini yaptıklarından yakın bölgeleri Yunan şehirler devletleri tarafından ele geçirilmiş. Bu faaliyete daha sonra başlayan halklar ise doğal olarak daha uzak coğrafyalarda koloni oluşturmuşlar. Koloni kurmada etkin güç ise uğraşacakları toprakları olmadıklarından dolayı denizcilikte ilerleyen şehirler daha avantajlı olmuşlar (Halkis-Megara-Korint vs.).

Ark. M.Yıldız