Antik Dönemin Kudretli Siyasetçi ve Komutanlarından Olan, Kleon (Cleon)

Kleon'un doğum tarihi tam olarak bilinmektedir. Onun gençlik yıllarına dair kaynaklar ise daha çok dedikodulardan ibarettir. Kendisine dair sahip olduğumuz bilgileri ise Aristophannes ve Thoukydides'ten öğrenmekteyiz.

Kleon deri ticaretinden hatırı sayılır bir servet edinmiş olan bir aileden dünyaya gelmiş olan ve geleneksel tabiriyle sonradan görme bir profile sahiptir. İktidarı boyunca Perikles'e muhalefet etmiş biridir. Atina yönetimleri gelenek olduğu üzere bilgili, sağduyu ve aristokrat bir yapıya sahip kişilerden müteşekkil idi, ne var ki Kleon'un ise böyle bir yetisi bulunmuyordu.

Her fırsatta tecrübeli ve başarılı bir devlet yöneticisi olan Perikles'e muhalefet eden bunu yaparken hiç bir etik kaygı taşımayıp o güne kadar birikerek teamül haline gelen tüm kuralları çiğneyerek ona karşı saygısızca hareket etmişti. Peleponnesos savaşının yaşanmasıyla beraber nicedir aradığı fırsatı yakalayan Kleon büyük bir propaganda fırsatı elde etmiş oluyordu. Savaşın kaybedilmesiyle beraber Perikles Atina'nın yağma edilmesine karşı koyamamıştı bu da halkta ciddi bir memnuniyetsizlik yaratmıştı. Bu tabloyu avantaja çeviren Kleon Perikles'i mali usulsüzlüklerle suçlamaya başladı. Savaş ve usulsüzlükler baskılarından sonra Atina'yı zenginliğe boğan Perikles'in yaptıkları çabuk unutulmuş ve bir süreliğine devlet yönetiminden el çektirilmesi sağlanmıştı. Bundan kısa bir süre sonra (Mö.429) yaşanan veba salgınıyla beraber Perikles'in hayatını kaybetmesiyle, Kleon gücünü daha da arttırmaya başlamıştı. Bu bağlamda askeri anlamda daha sert politikalar benimsenmesi öneriyordu. Atina şehri Kleon ile birlikte yeni bir döneme girmiş oldu. Bununla beraber daha önceleri hoşgörülü ve sağduyulu devlet aklı yerini despot ve katı bir devlet aklına bırakmıştı.

Atina ile Mö 427'de ittifaklık ilişkilerini bitirmiş olan Lesbos adasını cezalandırmak için savaşa girişildi bu savaşta Lesbos yenildi ve Atina burayı ele geçirdi. Atina..2nın bu başarısıyla beraber Kleon vatandaşları gözündeki güçlü imajını gösterebilmek için Atina'nın tereddütlü müttefiklerine karşı çok katı bir duruş sergiledi. Bu amaçla ele geçirilen Lesbos'daki bütün yetişkin erkeklerin öldürülmesini ve kadınlarla çocukların köle olarak satılmasını tavsiye etti ve meclisi isteğine ikna etti. İkna olan Meclis'in bu kararını iletmek ve infazın yapılması adına adaya bir kurye gemisi yollandı. Ancak bu karar ve emri iletmek üzere giden geminin hareket etmesinden bir gün sonra Atina yöneticileri merhamet veya vicdan baskısından dolayı belki de bu kararından geri adım attı. Adaya derhal ikinci bir haber gemisi daha gönderildi bu bağlamda ikinci geminin kürekçi mürettebatına bütün güçleriyle bu infazın durdurulması gibi kutsal bir amaç yüklenmiş oldu. Cezanın uygulanmasına çok az bir zaman kala ikinci gemi Mytilene'ye ulaştı. Tüm bunlara rağmen adada ihanetlerinden dolayı sorumlu bulunan yaklaşık 10.000 kişi infaz edildi (bu ada yetişkin erkek nüfusunun 10/1'ne denk geliyordu). Bu durum Atina şiddetinin seyretilmiş haliydi.

Kleon'nun gazabına uğrayan yalnızca dış düşmanlar değildi. Kendi ülkesindeki sanatçılar da bundan paylarını almışlardı. Aristophanes Babylonioi oyununda Kleon'u yoğunluklu bir şekilde hicveder. Üstelik bu oyunu en önemli şenliklerde sergiliyor dolayısıyla da şehir dışından belki de düşman şehirlerden gelen ziyaretçiler de izliyordu. Hal böyle olunca Kleon, Aristophanes'i vatanseverliğe aykırı tutum ve davranışlarından ötürü ceza almak üzere mahkemeye vererek şikayetçi oldu. Mahkemenin kararının ne olduğu bilinmese de Aristophanes uzun yıllar büyük popülasyonlu sahnelere çıkamadı. Daha sonraki zamanlarda daha düşük katılımlı ve de genel olarak Atinalı yurttaşların katılımıyla gerçekleşen Lenaia şenliklerinde seyirci karşısında çıkabildi. Aristophanes bu şenliklerde de Kleon'u eleştirmeyi hiç ihmal etmedi. Aristophanes Kleon'u eleştiri esası ise şöyleydi; Atina demokrasisini yozlaştırmasıyla suçluyordu. Hippeis (Atlılar) adlı oyununda onu sıklıkla eleştirir. Gelecek kuşaklar önünde Kleon'un oldukça kötü bir şöhrete sahip olmasının en büyü unsurlarından biri de Aristophanes'in bu eleştirilerine maruz kalmasıdır.

Aristophanes her ne kadar Kleon'u eleştirse de onun eleştirilerini yoğunlaştırdığı dönemlerde Kleon ise en güçlü zamanlarını yaşıyordu. Mö. 423 yılında Demosthenes stratejik bir öneme sahip olan Pylos Burnu'nu ele geçirdi. Bu stratejik bölgeden Sparta topraklarına kolaylıkla saldırılar düzenlenebilir bir hale gelmişti. Sparta ise buna misilleme olarak Paylos yakınındaki bir adaya (Sphakteria adası) bir hoplit birliği yerleştirince mevcut durum bir belirsizliğe sürüklenmiş oldu. Mevcut durumu lehine çevirmek isteyen Kleon mecliste yapmış olduğu konuşmalarda Demosthenes'i küçümseyerek kendisine oldukça iddialı bir şekilde bir ordu verilmesini talep eder ve bunun üzerine ikna olan meclis Kleon'un emrine bir ordu tahsis eder. Bu şekilde kendisine mecliste teamüllere aykırı bir şekilde komutan (strategos) ünvanı verildi. Kendisine verilen süreden çok daha kısa bir sürede Sphakteria adasını ele geçirdi bununla beraber 120 sparta askerini de esir olarak Atina'ya getirdi. Bu zamana kadar Spartalı askerlerin sağ olarak esir alındıkları görülmüş bir durum değildi.

Kleon'un aktif politikada yer aldığı süre boyunca başarılarla beraber savaşların getirmiş olduğu maliyetler de Atina'nın ekonomisini yaralıyordu. Bu amaçla Kleon Atina'nın müttefiklerinden almış olduğu vergileri %300 oranında arttırdı. Böylelikle Atina'nın savaş finasmanı sağlanmış olup özellikle jürilerde ve bir takım memurların maaşlarına %50 gibi zamlar yaparak Atina vatandaşlarını ekonomik olarak kalkındırmış oldu. Gücünü katlayan Atina'nın rakibi Sparta ise boyun eğmeye niyetli değildi. Daha evvel Pylos'ta yenilen Spartalı komutan Brasidas MÖ 424 yılında birliklerini Trakya bölgesinde yer alan Atina kolonisi Amphipolis üzerine sürdü. Atina'nın hali hazırdaki bölge sorumlusu strategos'u mukavemet etmekte gecikince Amphipolis düştü. Bu durum karşısında Kleon ise sorumlu stretegos'u ihanet ile itham edip onu böylelikle sürgüne yollatmayı başardı. Kleon'un bu hamlesi onu gelecekte adını altın harflerle yazmasına engel teşkil edecek ikinci kötü hamle oldu belki de çünkü bu stretegos kendisini "Tarih" isimi kitabında onu yerden yere vuracak olan Thukydides idi.

Atina'da bu gelişmeler yaşanırken Brasidas coğrafik olarak Atina'nın kuzeyinde yer alan şehirler yerleşimleri bir bir yakıp yıkıyordu. Bu kötü vaziyet karşısında Kleon yeniden strategos olarak atandı. Kleon kaybedilen şehirleri teker teker geri almaya başladı. Bunu yaparken oldukça sert ve kararlıydı. Tekrar kazandığı yerlerde yerel yöneticiler veya krallarla güçlü anlaşmalar yapıyordu. Bu başarıların ardından Spartalılar yeniden başladıkları yer olan Amphipolis'e çekildi ve burada kapana sıkıştılar (MÖ 422). Kleon için artık zafer çok yakındı, bu amaçla Amphipolis surlarına yakın bir yerde keşif gezisi yapan Kleon'u iyi takip eden Brasidas surların kapısını bir anda açarak askerleriyle Kleon'u ablukaya almayı başarıp onu oracıkta öldürmeyi başardılar. Thukydided bu saldırı esnasında Kleon'un kaçmaya çalıştığını ileri sürse de Kleon'un Atina için yaptıkları göz önüne alındığında bunun zayıf bir ihtimal olarak göze çarptığı görülür. Amhipolis'teki bu savaş daha şiddetli bir hal alsa da Sparta komutanı Brasidas'ta öldürülür. Atina ve Sparta iki şahin komutanını kaybetmiştir artık. Savaş yükü altında ezilen iki şehir barış anlaşması yaparlar. Anlaşmanın şartları ise on yıllık çetin bir mücadelenin ardından iki tarafa da bir katkı sunmuyordu.

Modern tarihçiler Aristophanes ve Thukydides'e haklı olarak saygı gösteriyor olsa da bu saygı Kleon'u kötü adam yapması için yeterli bir veri sunduğu doğrusu söylenemez. Çünkü her iki yazarın da Kleon ile ilgili olarak kişisel toplumsal meseleleri vardı. Buna örnek olarak Atinalılar sınıfsal bakımdan bölünmüş bir toplumdu, Aristokratlar politiklarını meşru bir zemine oturtabilmek için halk desteğine ihtiyaç duysalar bile alenen popülist bir tutum içerisinde olan kişilere karşı kuşkucu olurlardı. Kendi düzenlerine karşı oluşabilecek tehlikeleri bertaraf etmek için bu tip insanlara karşı asla bir güven duymuyorlardı. Kleon'un ise tam olarak budur; Atina için çok faydalılık gösteren bu şahsiyetin tarihini de yine bu aristokratlar kaleme almıştır. Kleon'a karşı eleştirel cümlelerin tamamı bu bağlamda değerlendirilmelidir.

Ark. M.Yıldız