Tümülüsler ve Kavramlar (Mezar Terminolojisi)

Mezar Terminolojisi

Ölü Kültü: Ölüler ülkesinde yaşamın devam ettiği düşüncesi kapsamında, ölen bireyin yakınları tarafından mezarlara yiyecek ve içecek bırakılması, tütsü yakılması ve belirli dini törenlerde ölen bireylerin isminin anılmasıdır.

Mezar Kültü: Ölüler ülkesinde yaşamın devam ettiği düşüncesi kapsamında, ölen bireyin yakınları tarafından atalarının mezarlarına sunular yapmasıdır.

Krepis; genel olarak basamak anlamında kullanılmış olup, Tümülüs yığma toprağının akmasını ve yığma konisinin dağılmasını önleme işlevi üstlenmektedir. 

Dromos; yol anlamında Helence kökenli bir kelime olup, mezar odasına geçişi sağlayan dar ve uzun geçide verilen addır. Koridor anlamına gelen dromoslara mimari alanda ilk kez Orta Kalkolik’te (M.Ö. 4500-4000) Mezopotamya’da Tell-Arpaçiya’da rastlanmıştır. Yuvarlak planlı ve üzeri kubbeli olan yapıya oldukça uzun bir koridorla girilmektedir. Bu yapının gündelik kullanımından çok, özel anlamlar taşıyan bir yapı olduğu ve dromosların ise, belirli ölçüde saygı ve kutsallık ifade eden geçitler olduğu bilinmektedir. Bazı Mısır yapılarında dromosların kullanıldığı fakat burada yönlendirme, denetleme, düzenleme ve hatta koruma veya korunma gibi, mezar odası geçitlerinden farklı işlevlere sahip olan yapı elemanları olduğu görülmektedir. Girit’teki bazı evlerde, hatta şehir kapılarında da aynı düşüncelerle koridorların vücuda getirildiği tespit edilmiştir. Fakat bütün bunlar sivil yapılara yönelik mimari öğelerdir ve inşa edilme aşamasında Fenike’deki Ugarit Mezarları ile Mykenai’deki örneğin Atreus ve Klytemnestra tholoslarında olduğu gibi, mezar odasını dış dünyaya bağlayan geçitlerdir. Bunların, ana mekan olan tholos yapısına göre biraz daha itinasız kesme veya düzeltilmiş taşlardan yapıldığı ve üzerlerinin de ya bindirme tekniğinde tonoz veya sal taşları ile kapatıldığı görülmektedir. Lydia’daki, özellikle Hellenistik devirde yapılan Tümülüs dromoslarının, mezar odası ile aynı kaliteye sahip taş işçiliğinde olduğu görülmüştür. Tümülüslerdeki dromosların fonksiyonları biraz daha farklı olup, her ne kadar bir mezar odasına girişi sağlıyorlarsa da esas görevi mimari anlamındadır. Çünkü mezar odasının üzerine yapılan yığma tepenin altından geçip mezar odasının kapısına ulaşmak için bir geçit gereklidir ki, bu da dromoslarla sağlanmıştır.

Ön avlu; mezar komplekslerinin ön kısmında bulunan, yan sınırları belirli, üstü açık geniş bir alandır.

Sundurma; küçük boyutlu üzeri kapalı ön avlu, kapı önü açıklığıdır.

Ön oda; sundurma üzerine söve ve lento bloklarının yerleştirilmesiyle oluşturulan bir kapıya sahip küçük bir odadır.

Asıl mezar odası; ölen birey ya da bireylerin yatırıldığı, ölü hediyelerinin yerleştirildiği ve en özenli işçiliğin uygulandığı mezar kompleksinin ana bölümüdür.

Düz tavan örtü; tavanın uzun dikdörtgen bloklarla kapatılmasıyla oluşmuştur.

Sahte beşik tonoz: Odaların uzun yan duvarları taban düzlemi üzerinden birinci ve ikinci blok dizileri dikey yükselirken, üçüncü blok dizisinden itibaren tonozu oluşturacak şekilde blokların içeriye doğru kaydırıldığı ve kilit taşının kullanılmadığı üst yapı sistemidir.

Gerçek beşik tonoz: Mezar odaları üzerinde yastık ve kilit taşı kullanılarak oluşturulan kemerler bütünüdür.

Basit piramidal kubbe: Tavanı oluşturan blokların köşelere verev konarak ve merkeze doğru çekilmesiyle oluşan üst yapı sistemidir. Bloklar ilk sırada kare planlı iken, ikinci sırada sekizgen, üçüncü sırada tekrar kare planlı, dördüncü sırada sekizgen ve beşinci sırasında ortada kalan elmas şeklindeki bölüm ise tek bir kapak taşıyla kapatılarak kubbe oluşturulmuştur.

Sahte kubbe: Yuvarlak planlı bir mezar odası üzerindeki kubbe, bindirme tekniği ile blokların içeriye doğru kaydırılmasıyla kapatılmış ve taşların iç yüzeyi eğimli yontularak yapılan üst yapı sistemidir.

Tümülüslerde elde edilen buluntular kullanım amaçları doğrultusunda çeşitli sınıflara ayrılarak incelenmiştir. Mezar eşyası, kişisel eşya, kemikler, kül ve kömür malzemeler olarak ayrılan gruplar, bulundukları konum ve nitelikleri göz önüne alınarak değerlendirilmiştir.Tümülüsler  soyguna  karşı yapı  içinde  alınan  muhtelif tedbirle  birlikte   uzaktan  net  gözükebilecek  bir yerde  inşa edilmelerine  özen  gösterilirdi. Bu tip mezarlarda ölen insanın hayatta iken sahip olduğu bir çok eşya yer alır, kiminde az kiminde çok olabilmektedir. Kadın olan Tümülüslerde takı ağırlıkta, erkek olan tümülüste ise savaş araç ve malzemesi ağırlıktadır.

Tümülüslerin Genel Özellikleri