Zeus Tapınağı Aizanoi (Çavdarhisar)

Aizanoi İç Anadolu bölgesinde Kütahya'nın 55 km. güney batısında yer alır. Ülkemizin en iyi korunmuş arkeolojik kalıntılarını bünyesinde barındırır. Burada bulunmuş olan terrakota figürinler bu bölgeyi Mö. 1 yüzyıla kadar tarihlendirmiştir. Bölge halkı tanrıça Meter Steunene (Kybele inancı) tapınmaktaydı. Aizanoi Antik kenti yapıları günümüze kadar korunagelmiştir. Kentin ayakta kalmış yapıları özellikle Ms. 2 yüzyıl olmak üzere çok parlak bir dönem geçirdiği anlaşılmaktadır. Hristiyanlık egemenliğinden sonra kentte bulunan Zeus Tapınağı kiliseye çevrilmiştir. Alman Arkeoloji Enstitüsü denetiminde M. Schede ve D. Krencker tarafından ilk kazılar yapılmıştır.

Zeus Tapınağı

Zeus Tapınağı yapıldığı günden beri değişikliğe uğramamış ve günümüze kadar olduğu gibi ulaşan ender Antik çağ yapılarından biridir.[1]

Mermerden yapılmış pseudo dipteros tipinde kısa kenarlarında sütun uzun kenarlarında 15 sütun bulunmaktadır. Tapınak 32.8 x 36.8 m. ölçülerine sahip bir podyum üzerinde yer alır. Naosun önünde 4 sütun ve başlıkları kompozit düzende yapılmış prostylos yer alır. Opisthodomosda antlar arasında yer alan 2 adet sütunun da aynı biçimde kompozit başlıklar bulunmaktadır.

Tapınak Roma döneminde yapılmış olmasına rağmen Hellenistik dönem özelliklerine özgü biçimde yapılmıştır. Hermogenes'in Hellenistik dönem mimarisi için ortaya koymuş olduğu kurallar çerçevesinde Naosu çevreleyen peristasisin eni iki sütun genişliğindedir dolayısıyla tipik Helen mimarlığı özelliği olan pseudodipteros plan uygulanmıştır.[2]

Tapınağın kısa taraf ön yüzündeki orta sütun aralığının diğer sütun aralıklarından daha geniş olmakla beraber bu bir İyon mimari geleneğidir. Çok basamaklı podyum da Hellenistik dönem özelliklerindendir. Cella tonozlarla örtülü bir alt yapı üzerine konumlandırılmış olması ise Roma mimarisinin bir özelliğidir.

Zeus Tapınağı mimarisi ve işlemeleri göz önüne detaylı incelendiği takdirde görülecektir ki Hadrian dönemi süsleme özellikleri taşımaktadır. Buna örnek olarak mimari süslemeler, yumurta sıraları, kompozit başlıklar ve akroterde yer alan akanthus yaprakları gösterilebilir. Tapınak duvarlarında yer alan yazıtlardan da anlaşılacağı üzere tapınağın Hadrian döneminde Zeus adına yapıldığı anlaşılmaktadır.

Tapınak yapıldıktan sonra cella içerisinde Zeus heykelinin bulunduğu kuvvetle muhtemeldir nitekim günümüze kadar ulaşmamıştır. Yapılan araştırmalar neticesinde tapınak içerisinde Zeusun kutsal kuşu olan kartala ait bir heykel bulunmuştur. Ayrıca Aizanoi şehrinde üzerinde Zeusun atrübülerini tasvir eden sikkeler bulunmuştur.

Kazı sonuçlarına dair bilgileri raporlaştıran isim olan Alman Rudolf Naumann'a göre tapınağın tonozlu alt bölgesinin Meter Steunene tapınması için yapıldığını ileri sürmüştür. Bu tezine kanıt olarak ise şu bilgileri aktarmaktadır:

Tonozlu yapıda Kybele'yi simgeleyen terracota figürinler bulunmuş.
Bulunan bir yazıtta Zeus ve Kybele yan yana yazılmış olduu görülmüştür.
Tonozlu yapıya geçişi sağlayan geçit opisthodomosdan ahşaptan yapılmış merdivenler aracılığıyla gerçekleşiyordu.
Cellaya geçit sağlayan pronaos üzerinde bulunan alınlığın akroterinde bir erkek figürü bulunuyor, opisthodomos üstündeki alınlığın orta akroterinde ise bir kadın figürü bulunmakta.

Rudolf Naumann'ın öne sürmüş olduğu bilgiler gerçekten kaydadeğer bilgilerdir. Anadolu'da Kybele kültünün etkin olduğuna dair bir çok araştırma da mevcuttur. Bir örnek verecek olursak Anadolu'da gerek Yunan gerekse de Roma dönemi olmak üzere Kybele kültünün etkin olduğu coğrafyalarda yapılan tapınakların neredeyse tamamının kapıları batıya doğru bakmaktadır.[3]

1970 yılında Kütahya'da yaşanan depremde büyük oranda hesar görmüştür. Daha sonra Türk ve Almanlar tarafından restore edilmiştir.

Ark. M.Yıldız