Sappho, ilk Kadın Şair

Antik Çağ'da adından en fazla söz ettiren isimlerinden biri olan ve Yunan'da ilk kadın şair olarak ünlenen Sappho'dur. Sappho Lesbos şehri bugünkü adıyla Midilli adasının Mytilene şehrinde yaşayan aristokrat bir ailenin üyesidir.

Dönemin yönetimine karşı yapılan siyasi bir darbe sonrasında yakınlarıyla beraber Sicilya adasına sürgün edildi. Sürgün edilmesinin nedeni o dönem genç kızların aile kurmasına engel olduğu için eleştirildiği bunun üzerine sürgün edildiği, bazı kaynaklara göre ise eleştirilere dayanamayıp kendi isteğiyle Sicilya'ya gittiği söylenir. Sürgünden döndükten sonra genç kızlardan oluşan bir çevreye dahil oldu. Sappho kendi çevresinde çok kısa bir zamanda adından söz ettirdi. Sokrates ve Atina'daki entellektüel çevrenin en önemli isimlerinden biri olabildi.

Sappho dahilinde bulunduğu kızlardan oluşan grubundaki kızlar için aşk şiirleri yazdı. Bilim adamlarına göre bu şiirleri yazması hemcinslerine karşı taşımış olduğu duyguların dışa yansıması olarak nitelendirilir. Günümüzde ise "lezbiyen" kavramının doğmasında önemli rol oynadı.

Eserleriyle ilgili olarak şunu belirtmek lazım, küçük parçalar şeklinde günümüze kadar ulaşan şiirlerin neredeyse tümünde Sappho evli ve bir kız çocuğu annesi olmasına karşın eserlerinde kızlara karşı yoğun bir şekilde cinsel tutkulu ögeler barındırır. Bazı şiirlerinde kızlarının yaklaşmakta olan düğünleri için tebrik kutlamasında bulunur. Tüm şiirlerinde ağırlıklı olarak hemcinsleri yani kızları konu alması ona yöneltilen lezbiyen kavramıyla örtüşen bir sav olmuştur.

Şiirlerini yazarken kurallı İyon lehçesi yerine daha muğlak olan Aiolia lehçesini kullanmıştır. İyon lehçesi ile yazılan hexametron vezin o döneme kadar çok yaygın bir şekilde kullanılmıştır. Sappho ise Aiol lehçesinde monodikte adı verilen bir ozan tarafından Lir eşliğinde okunan şiirler yazmıştır. Şiirleri klasik olarak üç 11'lik bir 5'likten oluşan dizelerden oluşuyordu. Nitekim dörtlükler, beyitler ya da mısralardan oluşan şiirleri de vardır.

Sappho'nun şiirlerindeki duygusal yoğunluğu kolay bir şekilde hissedilir. Şairin duygularının yoğunluğu o günden bu güne kadar geçen zamanda gölgede bırakılamayan güçlü tutkusu şiirlerinin en büyük esin kaynağı olmuştur. Şiirleri basit bir biçimde yazılmış gibi görünse de mısralarındaki derinlik ve lirizm göz önüne alındığında bunun oldukça aldatıcı bir saptama olduğu görülebilir.

Şiirlerinin birinde bir kıza ithafen yazılmış olan şiiri şu şekildedir;

Tuzlu denizin yüzeyine yayılan ışığıyla
Güllerin filizlendiği çiçek dolu tarlaların üzerine doğan,
Gül renkli ayın kimiz zaman bütün yıldızlara yaptığı gibi,
O da parlaklığıyla Lidyanın bütün kadınlarını geride bırakır

Başka bir şiirinde ise kendisinin bir kaybına dair yazdığı şiirinde;

Pleiades göğe yerleşti,
ve burada ben Sappho ise yalnız yatmaktaydım.

Şiir yazıldığı dönem aynı olsa bile anlamı okuyanların her birinde başka bir anlam ve yoğunluk barındırır. Sappho'nun şiileri bu bakış açısıyla değerlendirildiğinde çeviriler sırasında bazı şiirlerindeki yoğunluk ve gücünü yitirmesi zaman zaman mümkün olabilir. O dönemde yaşamış olan entellektüeller ve filozoflar tarafından önem atfedilmesi Sappho'nun kaleminin gücünden geldiği anlaşılmaktadır.

Mö. (84-54) 1 yüzyılda yaşamış olan Romalı şair Catullus' un şiirleri Sappho'nun latince tercümelerini andırmaktadır. Catullus sayesinde Sappho Avrupa'da hem tanınmış hem de yazılan aşk şiirlerine ilham kaynağı olmuştur.

Doğruluğu tam olarak bilinmese de Sappho Phaion adındaki (erkek sevgili) tarafından reddedilmesi üzerine kayalıklardan atlayarak yaşamına son verdiği söylenir. Ancak bu konuyla ilgili bilgiler net değildir. Her ne kadar sonradan uydurulduğu söylense de bunun aksini iddia eden bir bilgi de yoktur.

* 1920'lerde Mısır'da kumların arasında iyi korunmuş papirüs tomarlarında Sappho'ya ait olan yeni şiirler keşfedilmiştir.