Büyük Usta: Phidias

Klasik dönemin en büyük heykeltraşlarından biri olarak gösterilen Phidias, (Mö. 490-428) Atina'nın ve Yunan dünyasının büyük yöneticisi Perikles'in arkadaşıydı. Hayatı hakkında çok fazla bilgi olmasa da Hegias öğrencisi olduğu bilinmektedir. Marathon savaşından sonra Atina'nın yeniden imar faaliyeti harekatında öncü rol üstlenmiştir. Parthenon başta olmak üzere tüm kamu binalarında imzası bulunur. Kendi döneminde Atina'da yapılan kamu binalarının tamamında denetmen olarak görev yapmıştır.

Phidias idealize edilmiş heykeltraşlık eserlere bambaşka bir gerçekçilik katarak bu alanda öncü bir isim olmuştur. Eserlerinin çoğu günümüze kadar ulaşamamıştır. Bunun bir çok nedeni vardır; Tapınakların en özel mekanı olan naoslarda yer alan heykeller şehirlerin zenginliklerine göre altın ve fil dişinden yapılıyordu dolayısıyla Phidias'ın eserleri de değerli malzemelerden yapıldığı için günümüze kadar ulaşamamıştır. Ancak British museum'da bulunan elgin mermerleri (friz) ve Parthenonda bulunan rölyefler günümüze kadar ulaşabilmiştir[1]. Elgin mermerlerine değinirken şunu belirtmek gerek; bu mermerleri işlemek Phidias'ın tek başına yapabileceği bir çalışma değildi. Phidias Hegias'ın öğrencisi olduğu gibi Phidias'ında öğrencileri vardı ve bu eserleri meydana getirirken beraber çalıştıkları bilinmektedir.

Phidias kolosal (büyük boyutlu heykel) ölçülerde yapılan heykellerle ün yapmıştı. Kendisine bu ünü kazandıran ilk eseri Limni kolonicileri için yapmış olduğu Athena Lemnia'dır. Asıl ustalık eseri Parthenon tapınağında yer alan Athena Parthenos heykelidir.

Eser 12 m. yüksekliğinde fildişi ve altından yapılmıştır. Tanrıça heykelinin cilt kısmı fil dişinden üzerinde kıyafet ve zırhı ise altından yapılmıştır. Heykelin sağ elinde Nike heykel bulunur. Yerde ise kalkan durur vaziyette yer alır. Ardında ise yukarı doğru kıvrılan bir yılan bulunmaktadır. Başında ise bir miğfer bulunur. Heykelin ilerisinde ise su havuzu vardır. Bu havuz hem yapı hem de heykel adına mekanda ideal nem oranını sağlaması oldukça faydalı olmakla beraber ortama otantik bir loş ortam katması adına oldukça faydalıdır.[2]

Atina'da yaptığı başka bir heykel ise kalkan ve miğferi bronz mızrağı ise altından yapılan betimlenen Athena Promakhos heykelidir [3]. Attika-Delos birliğinin güçlenmesinin ardından diğer polisler de olduğu gibi Atina da şehrinin kudretini gösterebilmek amacıyla yapılmıştır.

Parthenon tapınağındaki oymalara değinmek gerekirse frizlerin uzunluğu 60 m.'dir. Batı frizde yer alan üzerindeki hymationu (kıyafet) çıkaran genç atlılar Atina'nın 4 yılda bir yapılan dini ritüellerinden olan Panathenaia Geçit törenine katılırlarken tasvir edilmiştir [4]. Doğu frizinde ise bu festivale katılan tanrılar ve kahramanlar yer alır. Güney frizde kentauros-makhia (kentaur savaşı) vardır bu tasvir Atina'nın barbarlarla karşı kazanmış olduğu savaşı imgelediği düşünülmektedir. Batı alınlığında Atina şehri için savaşan Poseidon ve Athena bulunur. Savaşı kazanan Athena'ya zeytin dalı uzatılmıştır. Doğu alınlıkta aşk tanrıçası Aphrodite ve şarap tanrısı Dionysos yer alır.

Asıl başyapıt olarak Olympia Zeus tapınağında yer alan Zeus heykelidir ve Dünya'nın yedi harikasından biridir.[5] Tahtında oturan Zeusun oldukça büyük yapılmış başı ise neredeyse tavana değmektedir (13 m.). Günümüze ulaşabilmiş en önemli eseri ise Tiber Apollon'udur ve Roma kopyasıdır.

Phidias'ın sanat yönü çok kuvvetli olsa da tıpkı Sokrates gibi döneminin iç çekişmesinden nasibini almıştır. Atina'daki Parthenos heykeli yapımında değerli malzeme ve altın çaldığı suçlamalarına maruz kalmıştır. Hırsızlık iddiasına göre Parthenos heykelinin kalkanına altın plakaları çalmaya uygun bir şekilde yerleştirmiştir. Bu iddiayı öne süren kişi ise Phidias'ın öğrencisi olan Menon Chryselaphantin'dir. Bu süreçten sonraki rivayetlere göre Phidias ölüm cezasına çarptırıldığı ve zehirlenerek öldürüldüğü söylenir. Başka bir rivayete göre de bu suçlamalara karşı duyduğu aşırı üzüntüden dolayı hayatını kaybettiği yönündedir.

Günümüze kadar ulaşmamış olsa da eserleri, ne kadar iyi bir usta olduğu kırıntıları günümüze ulaşan çok az eserde dahi görmek mümkündür. Kendisine yöneltilen itham çok ağır olsa da ortaya koyduğu eserler ve devlet içerisindeki konumu bu suçlamaları zayıflatıyor. Phidias'ın ölümünden sonra filozof Epiktetos eserinde şöyle belirtmiştir: