Kleisthenes Kimdir?

Siyasi Durum

Kleisthenes, Atina'nın köklü ailelerinden olan Alkmaionidler ailesine mensuptur. Bu aile zenginliğini Lydia Kralı Kroisos sayesinde elde etmiştir. Atina'da yapılan bir darbe girişimi karşısında almış oldukları tutumdan dolayı nefret edilen bir aile haline gelmişlerdi.

Megakles, Kleisthenes'in büyükbabasıydı. Mö. 632'de Olimpiyat oyunları esnasında eski bir olimpiyat şampiyonu olan Kylon Atina'nın ileri gelenlerini de yanına alarak Akropolis'i işgal edip tiranlığını ilan etti ve Kylon'a karşı koyacak kişi Megakles'ti. Megakles, akropolisi ele geçirmek ve isyanı bastırabilmek için kurnazca bir plan yaptı. Ağustos sıcağında akroplisi kuşattı, yaz mevsiminin sıcağı, hızlıca tükenen gıda yüzünden isyancıların direnci çabuk kırıldı. Kylon kuşatma altındaki akroplisten bir şekilde kaçmayı başardı. Kylon'un kaçmasıyla direnci tamamen sona eren isyancılar aç susuz bir şekilde Athena sunağının önünde dualar ettiler sonrasında ise barış istediler.

İsyancılar canlarına hiç bir zarar gelmeyeceği koşuluyla teslim oldular. Fakat teslim oldukları esnada aç susuz ve bitkin haldeki isyancılar saldırıya uğrayıp bir çoğu öldürüldü. İsyancıların barış isteyip de bunun üzerine anlaşmasından dolayı bu şekilde yaşanan bir saldırı Yunan pagan anlayışına göre çok büyük bir günahtı ve bundan Megakles sorumluydu. Yaşanan bu durum Atina'da çok hızlı bir şekilde yayıldı, halk inancına göre hayaletler şehrin sokaklarında kol geziyordu. Kahinler ve halkın bu durumu karşısında Megakles oldukça zor bir duruma düştü. Nihayetinde Megakles ailesiyle beraber Atina'dan sürgün edilme kararı alında en acısı da Alkmaionid ailesinin ölüleri de sürgüne tabiydi hepsi mezarlarından çıkarılıp sürgün edildi.

Sürgün edilmesine rağmen Alkmaionidler ailesinin halen Atina'da ciddi bir gücü vardı. Solon başa gelip de yaptığı reformlar ve Atina'nın güçlü ailelerini büyük ölçüde barıştırdı. Toprak sahiplerini güçlendirdi, yoksul halka yeni haklar verdi ve Aristokrasiyi bütünleştirdi. Alkmaionidler ailesinin sürgün kararı Mö. 594'de sona erdi. Sürgünü sona eren yeni lideri yine bir Megakles'ti. Yeni lider bu sefer de Peisistratos'la giriştiği tiranlık mücadelesi sonrasında ailesiyle beraber yeniden sürgüne zorlandı. Megakles Sikyon kralının kızıyla evlenmişti bu da onu ve ailesini uluslararası alanda saygınlık kazandırıyordu. Megakles oğluna Sikyon kralının adı olan Kleisthenes adını verdi.

Kleisthenes

Kleisthenes'in yaşamının ilk yıllarına dair çok fazla bir bilgi bulunmuyor. Büyük tiran Peisistratos'un oğlu olan Hipparkhos'un öldürülmesinden sonra Mö. 510 da Attika'ya hareket eden kurtarıcı ordusunun içerisinde yer aldı. Peisistratos'un bir diğer oğlu olan Hippias'ın devrilmesiyle beraber Kleisthenes siyaset arenasında çok hızlı yükseldi. Bu dönemde Atina'daki siyaset gittikçe totaliterleşiyordu, bu durum istikrarsızlığı da beraberinde getirdi. Kleisthenes, Hippias'ın müttefiklerinden biri olan İsagoras'la karşı karşıya geldi. Bu durumda Kleisthenes ve ailesinin düşmanları Alkmaionid ailesinin lanetine dair yeni bir lobi çalışması neticesinde Kleisthenes ve destekçileri sürgüne yollandı. Bu sürgün çok uzun sürmeyecekti, İsagoras Atina anayasasını değiştirip iktidarını zorlamayla meşrulaştırmaya çalışınca Atinalılar ayaklandı onu ve Spartalı müttefiklerini şehirden kovdu. Bu durum üzerine Kleisthenes'i şehre davet ettiler. Kleisthenes'in kendisi ve ailesi göz önüne alındığında halkın bir kişiyi veya zümreyi nasıl yücelttiği veya nasıl alçaltacağını göstermesi bakımından önemli bir örnektir.

Kleisthenes ve ailesi Atina'dan uzun süre ayrı kalmıştı ancak ne var ki Atina onların şehriydi. Atina'yı çok iyi tanıyordu Kleisthenes ve geçmişten çok iyi ders çıkardığını tüm Atina'ya hissettirdi. Solon'un yapmış olduğu gibi şehirdeki çekişmeleri bitirebilmek için güçlü ailelerinin siyasi yapılarını düzenlemeye çalıştı. Solon'un reformları bu iş için yetersiz kalıyordu artık. Atinaların kimliklerini yeni bir zemine oturtmaya girişti.

Atinalılar her biri çok güçlü olan 4 aileye (phyle) mensuptu geleneksel olarak. Kleisthenes işte bu bağları parçalayıp yeni aileler meydana getirdi. Bunları da şehir, kıyı ve kırsal olmak üzere bölgelere ayırdı. Böylece denizcilik, tarım ve imalatla uğraşan vs. grupların arasındaki şiddetli rekabeti ortadan kaldırmak ve siyasi bütünlük sağlamayı amaçladı. Bu karmaşık yapılanmayı mitolojik bir temele oturtabilmek adına her kabileye Atinalı bir kahramanın adını verdi Delfi (Delphoi) kahinine 100 isimden oluşan bir liste göndererek son kararı ise Apolllon'un vermesini istedi. Kleisthenes Peisistratos gibi propagandanın ne kadar önemli ve etkili bir yöntem olduğunu kavramıştı.

Atina anayasasını değişiklikler yaparak yasama ve mahkeme işlerinde halkın daha geniş temsilini sağladı. Üyeler kura ile belirlenecek ve her ailenin (phyle) eşit sandalyeleri bulunacaktı. Halk Meclisi'nde (ekklesia) görüşülecek yasa tekliflerini hazırlayan yasama konseyi (boule) 500 kişiden oluşuyordu ve her aileyi 50 kişi temsil ediyordu. Bir yıllığına göreve gelen komutanların seçimi ise şansa bırakılmamıştı. Bu üst düzey göreve gelen Atinalı hırslı ve siyasi gücünü artırabilirdi. Kleisthenes reformları burada devreye giriyordu. Her aile bir komutan (strategos) seçiyordu ancak başkomutan tek bir liderin (polemarkhos) elinde bulunurdu. En varlıklı kişilerin komutan olabilmesi hususundan dolayı Aristokratların rekabet alanı bu alandan öteye gidemiyordu. Tüm bu tedbirlere rağmen kişi güçlenerek sistemi ele geçirmesini engellemek için en caydırıcı mekanizma olan ostrakismos (çanak-çömlek mahkemesi) yöntemini hayata geçirdi.

Bu çok güçlü reformların ardından Kleisthenes'in yaşamına dair çok fazla bilgi yoktur. Bundan sonra ölmüş veya siyaseten gözden düşmüş de olabilir. Bir rivayete göre Atina'nın Perslere su ve toprak gönderme kararının ardında Akmaionidler desteği olmasından şüphelenildi. Ne olursa olsun Kleisthenes Atina demokrasisinin babası olarak görülmesine engel olunamadı. Kleisthenes ise kendi yasaları için yapmış olduğu tanımlama isonomia (kanunlar önünde eşitlik) idi. Atina'nın çalkantılı geçmişine rağmen güçlü hanedanlar hem halka kulak verip hem de kişisel güçlerini arttırmaya devam ettiler. Kleisthenes ailesine mensup ikinci kuşaktan yeğeni olan büyük devlet adam Perikles bu sorunları düzeltmeye çalıştı.

Atina şehrinin kendi kendini yönetmesi bunun gerçekleşilebilir olması bir çok Yunan şehrine örnek ve umut yüklemişti. Yerli ve yabancı tiranların baskısı Yunan şehirleri ve özellikle Batı Anadolu Yunan şehirlerinde coşkuyla karşılanmıştı. Atina reformlarından etkilenen İonia, Perslere karşı ayaklanacak zengin Miletos şehrinin tirani Histiaios göze çarpacaktı.